ostatek - Blog

		Klub Senior Cafe
Profile

29-03-2010 20:52

SIEDEM
- Jest to ważna liczba w kulturze hebrajskiej, w której określa 7 wysp, 7 niebios, 7 gór, 7 ołtarzy i 7 par zwierząt umieszczonych z boskiego nakazu w Arce Noego.
- W chrześcijaństwie reprezentuje 7 sakramentów i 7 darów Ducha Świętego.
- Posiada też znaczenie metafizyczne i astrologiczne, pierwotnie uznawano tylko 7 planet, jest 7 dni w tygodniu, 7 duchów i 7 murów piekieł.

Symbolika liczb pojawia się zarówno w Starym jak i Nowym Testamencie oraz w biblijnych zapisach Ezdrasza, Ezechiela i Enocha, w której znajdujemy wzmianki na temat wiedzy tajemnej i mistycznego znaczenia liczb i liter.
Talmud, zbiór zapisów religijno-prawnych judaizmu, zawierający zasady i doktrynę tradycji został zapisany za pomocą 22 znaków hebrajskiego alfabetu. Kabała jest zbiorem filozofii religijnej w judaizmie; powstała prawdopodobnie w Babilonii w VI w. Miała wielki wpływ na literaturę żydowską i chrześcijańską średniowiecza. Była uważana za mistyczną interpretację Ksiąg, opartą na zasadzie że każda liczba i każda litera mają tajemnicze znaczenie. Najwyższym wyrazem Kabały była Księga Zohar wydana pod koniec XII wieku w Hiszpanii, dotyczyła ona od zawsze informacji tajemnej uzyskiwanej za pomocą symboli.

Nie zajrzę do Księgi Zohar, bo choć mam ją w języku zrozumiałym dla profana (po polsku) to jednak czyta się ją sposobem habrajskim - od końca do początku. Sama nie przypuszczałam, że mam tak silnie zakodowany odruch czytania/przewracania kartek do przodu...

Zajrzyjmy za to do "Sefer Jecira" czyli "Księgi Stworzenia" - starożytnego żydowskiego traktatu dotyczącego stworzenia świata. Jest to jeden z pierwszych publicznie znanych tekstów żydowskiego mistycyzmu. Składa się z sześciu rozdziałów, odpowiadających prawdopodobnie sześciu dniom stworzenia lub magicznej cyfrze sześć, promieniom Gwiazdy Dawida. Wpisuje się w tradycję Ma'ase Bereszit - mistyki skupionej na spekulacji nad stworzeniem świata. Jako pierwszy ze znanych tekstów prezentuje stworzenie przez Elohim Boga za pomocą dziesięciu sefirot. Jest to pierwszy przypadek użycia tego pojęcia (w żydowskiej literaturze religijnej) i dwudziestu dwóch liter alfabetu hebrajskiego - która to koncepcja nie jest jak się sądzi osadzona w Biblii, chociaż szczątkowo tam występuje (np. w numeracji rozdziałow tekstu). Treść traktatu zdradza znajomość dzieł Filona i Platona ("Timajos").
Sefer Jecira stanowiła inspirację dla późniejszych mistyków żydowskich. Wykorzystywano ją również jako praktyczny przepis na tworzenie golema.

W rozdziale czwartym (Siedem podwójnych) pratworzywem jest siedem liter hebrajskich, których wymowa zależy od pozycji w słowie. Bet, gimel, dalet, kaf, pe, resz, tav są źródłami pojęć, które dzisiaj zwykliśmy określać mianem "wartości": życie, pomyślność, mądrość, bogactwo, piękno, urodzaj, władza. Te same litery czytane miękko, słabo, bezdźwięcznie, rodzą siódemkę nowych, alternatywnych pojęć, stanowiących przeciwieństwo "wartości": śmierć, nieszczęście, głupota itd. Dwie sprawy warte są podkreślenia:
1 - zarówno wartości jak i antywartości mają taki sam status ontyczny, tzn. w ten sam sposób istnieją; są realnymi, pozytywnymi kategoriami, pojawiającymi się w porządku stworzenia równocześnie i na mocy jednego aktu. Wypełniają one moralny, aksjologiczny poziom kreacji, rozciągłość, którą Bóg utworzył przy pomocy sefir pomiędzy głębią dobra i głębią zła. Stanowiąc wobec siebie dopełnianie, wzajemnie się określają.
2 - Wartości i antywartości zostały stworzone przez Najwyższego Boga. Dualizm pojawia się wyłącznie w porządku ludzkim, społecznym, moralnym i nie ma odpowiednika ani w poziomie kosmicznym, ani boskim. W tym miescu obraz świata staje się antygnostycki. Dla autora Księgi najważniejszą prawdą jest monoteizm. Daleki jest on od utożsamiania Boga z dobrem (jak czyni Plotyn), daleki od poszukiwania źródeł zła poza Bogiem, w materii (jak czyni Filon).
Bóg stoi ponad dobrem i złem, bo je stworzył i podług swej woli uporządkował, jedno naprzeciw drugiego.

Siedem podwójnych partycypuje również w porządkowaniu przestrzeni, która ma charakter sakralny; rozpostarta jest wokół boskiej siedziby - Pałacu Świętości stanowiącego centrum i gwarantującego trwanie tworzonego świata. Przestrzeń ta jest jednocześnie odniesiona do realności, skoro jej wymiary są tożsame z kierunkami geograficznymi.

Wreszcie siedem podwójnych znaków alfabetu staje się w trzech poziomach aktu kreacji tworzywem dla planet, dla otwierającego się szabatem tygodnia, oraz dla oczu, uszu, ust i nosa w człowieku.

Kazimierzu, ledwie tknęłam "siódemkę". Bo gdzie menora - siedmioramienny świecznik, pieczęć Salomona, która zawiera siedem podstawowych metali alchemicznych oraz siedem najważniejszych planet, gdzie gematria (która jest częścią kabały), o samej kabale (i związanym z nią tarotem) nawet nie wspomnę.

O gematrii muszę, choć krótko...
Gematria to system numerologii kabalistycznej opierający się na języku i alfabecie hebrajskim, zaś samo słowo gematria pochodzi od greckiego słowa geometria. Istnieje kilka form gematrii, między innymi "objawiona" i "mistyczna". Gematria odnosi się zwykle do przeliczania słów i pojęć w języku hebrajskim, zaś jej odpowiednik oparty już na alfabecie greckim albo łacińskim (angielskim) nazywany jest Numerologią. Liczba 26 jest w gematrii liczbą Imienia Boga, albowiem imię JHWH składając się z liter odpowiednio: Jod, Hei, Wau, Hei daje w sumie (10 + 5 + 6 + 5) czyli 26, a to sumuje się do cyfry 8 (2+6), tak zwanej cyfry Prawa Bożego. Liczba 26 ma specjalny status i w hebrajskiej numerologii nie jest skracana, ale jest osobno interpretowana. Bada się też związek z JHWH innych słów mających sumę o wartości 26, pod warunkiem, że są to oryginalne pojęcia hebrajskie. Liczbami istotnymi dla kabały są także tak zwane liczby magiczne, czyli te których suma dzielników, z wyjątkiem niej samej daje w efekcie tę liczbę. Do liczb magicznych należy cyfra 6 bo jej dzielniki 1, 2, 3 dają w sumie 6, także liczba 28, bo suma jej dzielników, 1 + 2 + 4 + 7 + 14 daje 28. Aby zajmować się hebrajską gematrią trzeba doskonale poznać alfabet oraz zapis cyfr odpowiadających literom. Same litery alfabetu jako znaki także są przedmiotem studiów i rozważań. Znaki alfabetu uporządkowane są w zapisie hebrajskim to jest od strony prawej do lewej.

Pisać dalej?

5 komentarzy

Ceremoniał uczty sederowej...

29-03-2010 00:40

Ceremoniał uczty sederowej prowadzony był przez głowę rodziny. Zaczynał się od poświęcenia wina, wypicia pierwszego toastu i obmycia rąk. Prowadzący błogosławił karpas, każdy z uczestników moczył go w słonej wodzie i zjadał. Ze środkowej macy prowadzący odłamywał więcej niż połowę i chował tak, aby pod koniec wieczoru dzieci mogły go odnaleźć i w nagrodę otrzymać drobne prezenty. Następnie błogosławił macę i rozpoczynał czytanie Hagady: "Oto chleb nędzy, którzy spożywali praojcowie nasi w kraju Micraim. Kto głodny, niech wejdzie i spożywa z nami. W tym roku tu, w przyszłym w odbudowanej Świątyni". Po tym zdaniu wypijano drugi kielich wina.
Najmłodszy chłopiec zadawał cztery pytania: "czym ta noc różni się od innych nocy?"
- Dlaczego tej nocy jemy gorzkie zioła?
- Dlaczego tej nocy gorzkie zioła maczamy w słonej wodzie?
- Dlaczego tej nocy jemy macę?
- Dlaczego tej nocy jemy polegując?
Odpowiadał na nie ojciec lub ktoś ze starszych. Cztery razy jest powtórzony w Torze nakaz: "w dniu tym będziesz opowiadał synowi swemu: dzieje się tak ze względu na to, co uczynił Pan dla mnie w czasie wyjścia z Egiptu".

Po drugim obmywaniu rąk prowadzący błogosławił macę, którą następnie zjadano wraz z maror (tartym chrzanem). Maror umieszczano pomiędzy dwoma kawałkami macy i mówiono: "na pamiątkę Świątyni, według Hillela."

Przychodziła pora na ucztę, nazywaną szulchan aruch, "nakryty stół". Zaczynało się od jajek na twardo maczanych w słonej wodzie. Później: wątróbka z cebulką, różne rodzaje śledzi, ryby faszerowane, rosół z knedelkami macowymi, wiele dań z mięsem, kompoty, kugiel, cymes, słodycze i owoce. W żadnej potrawie nie mogło być mąki, z wyjątkiem mąki macowej.

Uczta kończyła się przed północą. Po jedzeniu dzieci szukały afikoman (schowany kawałek macy). Potem wypijano trzeci kielich wina, odmawiano modlitwy dziękczynne, śpiewano hymny pochwalne...

Przy czwartym toaście unoszono kielich i trzykrotnie powtarzano: ba-szana ha-baa bi-Jeruszalajim, co znaczy "w przyszłym roku w Jerozolimie"...

A dzieci podglądały czy czy w kielichu Eliasza nie ubyło wina......

Ostatnia część wieczoru była wesoła i w całości należała do dzieci. Opowiadano zagadki, wyliczanki, grano w różne gry. Najbardziej znaną wyliczanką była: kto wie, co to jest jeden?
Kto wie, co to jest jeden? - ja wiem, co to jest jeden: jeden jest Bóg na niebie i ziemi.
I tak do trzynastu.
Ja wiem, co to jest trzynaście: trzynaście atrybutów Boga, dwanaście plemion Izraela, jedenaście gwiazd przyśniło się Józefowi, dziesięcioro przykazań, dziewięć miesięcy ciąży, ósmego dnia obrzezanie, siedem dni tygodnia, sześć ksiąg Miszny, pięć ksiąg Tory, cztery pramatki: Sara, Rebeka, Lea, Rachela, trzech praojców: Abraham, Izaak, Jakub, dwie Tablice Przymierza, jeden Bóg na niebie i ziemi.

Tak kończył się seder.
Pozostałe dni święta Pesach były półświętami. Nie wykonywano żadnych prac prócz tych, które były związane z przygotowaniem posiłków.
Czas poświęcano na spotkania z przyjaciółmi, zaręczyny, śluby, uroczystości rodzinne, etc.

Ba-szana ha-baa bi-Jeruszalajim.... w przyszłym roku w Jerozolimie...

Korzystałam z: "Święta i obyczaje żydowskie" N. Kameraz-Kos, "Judaizm" N. Solomon i kilku innych książek...

1 komentarz

Zapiski na skrawku dysku... Przygotowania, tradycje, potrawy sederowe...

28-03-2010 23:20

W tygodniu przed świętem Pesach sprząta się bardzo dokładnie domy, aby nie pozostał w nich żaden ślad kwasu (drożdży), wypieku z drożdżami badź zaczynem, ani resztki jedzenia. Usuwa sie też piwo, whisky i wszelkie marynaty.
Kiedy wszystkie przygotowania są zakończone, w wigilię święta nadchodzi czas na zwyczaj bdikat hamec - poszukiwanie rzeczy kwaszonych - zgodnie ze zwyczajem - przy świecy. Przed poszukiwaniami należy odmówić błogosławieństwo (bracha). Każdy okruch powinien być zgarnięty na drewnianą łyżkę lub papierowy talerz za pomocą pióra albo gałązki i spalony rano.
Drożdże przedstawiają grzech i złe instynkty, a ponieważ pachną, są symbolem próżności.

Pozostałe przygotowania mają również swoją kolejność. Na przykład w Szabat poprzedzający święto należy pójść do synagogi. Jest to szczególny Szabat Hagadol (Wielki Szabat), który formalnie jest początkiem święta Pesach. Haftora przypadająca na ten Szabat mówi o wielkim dniu Boga (używając słowa gadol w celu opisania tego dnia), wiążąc wyzwolenie spod egipskiego jarzma z ostatecznym odkupieniem. W tym samym czasie rabini udzielają długich (gadol) pouczeń związanych ze świętem. Być może długość ich kazań też ma coś wspólnego z nazwą tego dnia.

Dwa pierwsze i dwa ostatnie dni uważane są za "Jamim Towim" i w tych dniach pali się świece. 14 Nisan odbywa się w synagodze uroczyste nabożeństwo. Na zakończenie nabożeństwa śpiewa się tradycyjną pieśń "Had Gadja", symbolicznie przedstawiającą cierpienia i wielokrotne ocalenia Izraela na przestrzeni jego długiej historii.

Najważniejszym elementem Paschy po powrocie do domów, jest Seder (hebr. - porządek), czyli wieczerza paschalna. Zawiera ona w sobie wyraźne elementy wieczerzy szabatowej - rytualne obmycie rąk (kidusz), błogosławieństwo przed jedzeniem chleba (moci) i błogosławieństwo po jedzeniu (birkat hamazon).

W domach ortodoksyjnych Żydów (jeżeli ich na to stać) trzyma się osobne, specjalne zestawy naczyń, garnków i innych przyborów kuchennych przeznaczonych wyłącznie na święto Pesach. W biedniejszych rodzinach używa się zwykłych naczyń, ale po uprzednim wygotowaniu ich w wodzie i wyparzeniu naczyń metalowych nad ogniem. Wówczas stają się odświętne. Ma to ogromne znaczenie zwłaszcza dla ortodoksyjnych Żydów.

Przygotowaniem wieczerzy sederowej zajmują się kobiety. Stół nakrywa się białym obrusem, na nim ustawia świece i odświętną zastawę. Przy stole zasiada cała rodzina odświętnie ubrana. Na krześle głowy rodziny kładziono poduszkę, by mógł jeść polegując, tak jak czynili to kiedyś panowie, ludzie wolni. Obyczaj ten miał przypominać, że Żydzi są ludźmi wolnymi a Pesach jest świętem wolności.

Seder celebruje się podczas dwóch pierwszych wieczorów Paschy, po nabożeństwie w synagodze. Podczas wieczerzy obowiązuje specjalny porządek.
Rozpoczyna ją "kidusz" (picie wina, modlitwa i słuchanie opowieści), następnie je się macę i gorzkie zioła, a potem właściwy posiłek.
O uczcie sederowej bardziej szczegółowo - w następnym wpisie.

Ważnym elementem święta jest przygotowanie talerza sederowego. Każda potrawa - a jest ich sześć - ma swoje obowiązkowe miejsce na półmisku. Półmisek umieszczony jest nad trzema (przykrytymi ozdobną serwetką) macami, które symbolizują: kapłanów, lewitów i Izraelitów i postawiony przed głową domu. Taki sam talerz można postawić przed każdym chłopcem, który ukończył 13 lat.
Ponieważ maca zastępuje chleb przez całe święta, często jada się ją posmarowaną masłem z solą lub z miodem, albo z "charoset".

Na półmisku z prawej strony kładzie się "zeroa" - kawałek pieczonego mięsa z kością lub w zastępstwie szyjkę, skrzydełko lub udko kury. Ten kawałek mięsa przedstawia jagnię i przypomina ofiarę składaną przed wyjściem z Egiptu. Mięso opieka się ze wszystkich stron na otwartym ogniu. Nie jest ono jedzone tego wieczoru, ale podczas następnej wieczerzy. Niektórzy pobożni Żydzi nie jedzą jagnięciny ani baraniny, ponieważ uważają, że mięso to będzie można spożywać dopiero wtedy, gdy zostanie odbudowana Świątynia. Zwykle jedzą zamiast niego kurczaka lub indyczkę.

Po lewej stronie półmiska kładzie się jajko (bejca) ugotowane na twardo. Po obraniu sieka się je i miesza z soloną wodą (albo tylko moczy kawałek w słonej wodzie), a zjada przed rybą. Symbolizuje ono życie i świątynną ofiarę.
I tu mam problem... bo niektóre źródła podają, że jajko powinno być pieczone i posypane popiołem...
Symbolizuje ono zbiorowy los narodu i siłę przetrwania.

Pośrodku półmiska stawia się gorzkie zioła (marror), umyte i osuszone. Jest to tarty chrzan zawinięty w liście sałaty. Kładzie się je pomiędzy dwoma kawałkami macy i zjada. Te gorzkie zioła mają przypominać gorycz niewolnictwa.

Obok, na środku półmiska kładzie się pieruszkę, korzeń selera albo rzodkiewki z łodyżką i listkami (karpas). Natka ma przypominać wielkie rzesze Żydów obciążonych trudną pracą. Pietruszka, cykoria - symbolizują nadzieję. Po odmówieniu kiduszu głowa domu kraje jarzynę na kawałki, macza w osolonej wodzie i podaje kazdemu do jedzenia.

W lewym dolnym rogu półmiska kładzie się "charoset", czyli pastę sporządzoną z mieszaniny orzechów, owoców i wina (przepis w poprzednim wpisie). Z orzechami podaje się wiele rozmaitych owoców: jabłka, migdały, cynamon, morele, rodzynki, daktyle oraz figi. Dodatek wina symbolizuje rozstąpienie się wód Morza Czerwonego. Utarta masa przypomina glinę, z jakiej Żydzi sporządzali cegły w niewoli egipskiej.

Obok na półmisku stawia się słoną wodę.

W czasie wieczerzy pije się cztery kielichy wina (arba kosot), na pamiątkę czterech zapowiedzi, które słyszał Mojżesz z krzewu gorejacego:
we-hoceti - i wywiodę,
we-hicalti - i wybawię,
we-gaalti - i uwolnię,
we-lakachti - i przyjmę (was)
Pito czerwone wino, by przypominało krew pesachowego baranka.

Do tradycji żydowskiej należy również umieszczanie na stole sederowym dodatkowego piątego kielicha wina dla Eliasza. Wynika to z oczekiwania na Mesjasza, który być może przyjdzie właśnie w święto Pesach w towarzystwie Eliasza. Prorok jest uważany za ducha opiekuńczego narodu izraelskiego, zwiastuna nadziei. W pewnym momencie wieczerzy otwiera się drzwi dla Eliasza, ze słowami: "Błogosławiony, który przychodzi".

Ceremoniał uczty sederowej - w następnym wpisie... śpieszyć się muszę... Pesach już jutro....

0 komentarzy

Zapiski na skrawku dysku... 14 Nisan 5770 r. - Święto Pesach

27-03-2010 19:58

Święto Pesach - 14 Nisan. W tym roku święto rozpocznie się wieczorem w poniedziałek 29 marca (5770 r.- wg kalendarza żydowskiego).

Chciałabym napisać najkrócej jak umiem... ale nie umiem krótko, bo wszystko wydaje się ważne... więc, żeby Wam sił wystarczyło na czytanie, zaproponuję sederowy przysmak, który każdy (jeśli zechce go spróbować) musi zrobić sobie sam, niestety...

Charoset, mieszaninę owoców, orzechów i wina spożywa się podczas sederu pesachowego. Ma przypominać zaprawę murarską używaną przez Żydów w czasach niewoli. Można użyć również innych owoców i orzechów. Charoset powinien mieć strukturę gruboziarnistą.

Składniki:
cztery średnie jabłka: dwa słodkie i dwa gorzkie
pół filiżanki drobno posiekanych migdałów
1/4 filiżanki słodkiego wina
1/4 filiżanki wina wytrawnego
jedna łyżka stołowa cynamonu

Zetrzeć jabłka. Dodać pozostałe składniki. Odstawić na trzy do sześciu godzin tak aby wino zostało wchłonięte przez pozostałe składniki. Podawać na macy. Świetnie komponuje się z chrzanem. Smacznego.

Pesach jest obchodzony przez siedem dni w Izraelu (oraz w społeczności Żydów reformowanych) i przez osiem dni wśród religijnych Żydów w Diasporze. Święto ma cztery różne nazwy w języku hebrajskim, a każda z nich określa inny jego aspekt:

1. Chag Hapesach - Święto Pesach

Najbardziej znaną nazwą tego święta jest Pesach (hebr. - pominięcie). Nazwa jest powiązana z fragmentem Tory (Szemot - Księga Wyjścia - 12:3-11), w którym nakazano Izraelitom strzeżenie baranka od 10 dnia miesiąca nissan, który jest pierwszym miesiącem roku, aż do świtu dnia 14-go, kiedy to baranek ma zostać zabity. O święcie i jego genezie będzie w dalszej części opowieści.

2. Chag Haawiw - Święto Wiosny

Pesach musi nastąpić wiosną i aby mieć pewność, że zawsze tak będzie, Żydzi stworzyli system oznaczania dat, opierając się zarówno na kalendarzu słonecznym, jak i księżycowym. Pesach jest porą odradzania się przyrody - czasem początku i powrotu nadziei. Te podstawowe motywy święta mają swoje odbicie w produktach znajdujących się na sederowym talerzu.

Bejca - (jajko), to symbol odrodzenia i przetrwania, jest powiązany z trwaniem życia i jego cyklicznym charakterem (dlatego zgodnie z tradycją, jest spożywane przez żałobników jako pierwszy posiłek po pogrzebie). Również w innych religiach podczas świąt wiosny przewija się motyw jajka - np. malowanego i wkładanego do koszyka podczas świąt Wielkiej Nocy.
Karpas - zieleń na stole. Wielu ludzi używa do tego celu sałaty lub pietruszki. Czasem używa się ziemniaka - tak jak czynili to biedni Żydzi w Europie Wschodniej oraz szparagów - warzyw charakterystycznych dla pory wiosennej.

Nisan to nazwa miesiąca we współczesnym kalendarzu hebrajskim. Początek Pesach przypada na 15 nisan. Wielu uczonych sądzi, że słowo nisan ma perskie pochodzenie. Niektórzy rabini uważają, że słowo nisan jest powiązane z hebrajskim słowem nican - pąk, jako, że wszystko zakwita o tej porze roku. Inni twierdzą, że nisan wiąże się z nisim - cuda, jako, że Exodus był cudownym wydarzeniem. Na pewno logiczne jest powiązanie Exodusu z wiosną: w strefie śródziemnomorskiej ustały zimowe deszcze, a letnie upały jeszcze nie nadeszły - dobry czas na rozpoczęcie podróży. II Księga Samuelowa 11:1 określa tę porę roku jako czas wyruszania przez królów do boju. Nisan jest pierwszym miesiącem hebrajskiego kalendarza. Przebudzenie się ziemi wiąże się z koncepcją odkupienia i odrodzenia się narodu żydowskiego. Na motyw odrodzenia można spojrzeć także ogólniej. Tak jak rośliny i drzewa odgradzają nas od zimowego obumierania, tak i człowiek może zacząć wszystko od początku.

W Izraelu pierwsze żniwa odbywają się na wiosnę; składanie w ofierze nowych zbóż miało miejsce w Pesach. Ofiara składała się ze snopa zboża (hebr. - omer). Żydzie religijni świętują każdy dzień tej ofiary - od drugiego dnia Pesach aż do zebrania plonu, czterdzieści dziewięć dni później, w Szawuot. Ponieważ odliczanie jest skomplikowane, powstały specjalne "kalendarze omerowe" ułatwiające przestrzeganie "odliczania". Większość współczesnych kalendarzy żydowskich zawiera tę informację (czasem wyłącznie po hebrajsku).

3. Zman Herutenu - Czas Naszej Wolności

Pesach jest często nazywany Zman Herutenu - Czasem Naszej Wolności lub Hag Hacherut - Świętem Wolności, ponieważ wtedy Żydzi wyzwolili się spod jarzma niewoli. Wyjście z Egiptu było jednym z podstawowych wydarzeń, które uformowały naród (pozostałymi były: przymierze zawarte pomiędzy Bogiem i Abrahamem oraz przymierze zawarte na Synaju, a Wyjście jest klamrą łączącą te wydarzenia). Dekalog określa boskie zasługi: Jam jest Pan Bóg twój, którym cię wywiódł z ziemi Egipskiej, z domu niewoli (Szemot 20:2).

4. Chag Hamacot - Święto Macy

Czwartą nazwą święta jest Hag Hamacot - święto macy. Jej spożywanie jest drugą z najważniejszych micwot podczas Pesach. Święta przaśników przestrzegać będziesz: siedem dni jeść będziesz przaśniki, jakom ci rozkazał, czasu miesiąca awiw, podczas niego wyszedłeś z Egiptu (Szemot 23:14). Tora określa macę jako "chleb utrapienia".
Zgodnie z 2 Mojż. 23:5-8 Święto Paschy i Święto Przaśników były oddzielnymi świętami. Święto Przaśników miało uświadomić Izraelitom, że nie tylko oni sami, ale również wszystko co posiadają, należy do Pana. Uroczystość ta zaczynała się zaraz po Święcie Paschy. Współcześnie Żydzi używają tych nazw zamiennie.

Spożywanie macy ma również przypominać i skłaniać do dobroczynności. Nie mogę nie napisać o zwyczaju dawania cedaki (darów dobroczynnych), o dzieleniu się szczęściem z tymi, którzy go nie mieli. Zgodnie z tradycją datki należy ofiarować na miesiąc przed Pesach po to, by Żydzi będący w potrzebie mogli obchodzić święto. Ten rodzaj cedaki ma swoją szczególną nazwę - maot chitim (zbożowe pieniądze).

W czasie siedmiu dni święta Przaśników potrawy bardzo się różnią od posiłków w pozostałe dni roku. Jedzenie kupowane na to święto musi być koszerne, ale dodatkowo specjalnie czyste. Nie wolno jeść ryżu, fasoli, grochu, soczewicy, kukurydzy. Tylko Żydzi sefardyjscy mają pozwolenie na jedzenie ryżu i fasoli. Nie spożywa się napojów sporządzanych z ziarna pszenicy, żyta, owsu i jęczmienia. Oliwa i olej są tak samo dozwolone, jak inne tłuszcze roślinne. Zamiast zwykłej mąki używana jest specjalna mąka macowa i ziemniaczana. W zwyczaju niektórych rodzin jest unikanie potraw mięsnych oraz neutralnych, aby uniknąć podwójnych nakryć używanych wyłącznie na Pesach. Najczęściej jada się mięso, drób, ryby, jarzyny, owoce i wszelkie orzechy.

Świeto Pesach przypada w dniach 14-21 miesiąca nisan (marzec-kwiecień). Upamiętnia ono znamienne i tajemnicze wydarzenie - wyjście Żydów z Egiptu w XIII w.p.n.e. Przeszło 400 lat Żydzi mieszkali w egipskiej prowincji Goszen. Długie lata cieszyli się swobodą, zachowali język, tradycję, religię. Faraon Ramzes XII podjął budowę miast warownych (Ramzes, Piton) i los Żydów uległ zmianie. Faraon, który potrzebował robotników, odebrał Żydom wolność; zmienił ich w niewolników.
Około 1280 r.p.n.e. Żydzi, pod przewodnictwem Mojżesza, podjęli ucieczkę z kraju niewoli. Zanim jednak do tego doszło, w Egipcie działy się rzeczy niezwykłe; zjawiska świadczące o opiece Boskiej nad Żydami.
Faraon wiele razy obiecywał temu narodowi wolność, ale za każdym razem odwoływał swoje obietnice. Biblia mówi o dziesięciu plagach, które spadły na kraj faraona. Ostatnią i najstraszniejszą była śmierć wszystkich pierworodnych. Plaga ta nie dotknęła jedynie Żydów, gdyż Bóg, przez Mojżesza, ostrzegł ich i (zgodnie z Boskim poleceniem) pomazali oni krwią baranka jednorocznego odrzwia i progi swoich domów.

Słowo "pesach" oznacza "przejść", "ominąć". Tej nocy, kiedy anioł Boży przechodził przez Egipt powodując śmierć wszystkich pierworodnych, domy Izraelitów chronione były krwią baranka paschalnego. W następstwie tego, naród Izraela został wypuszczony z niewoli i wyszedł z ziemi egipskiej. Za nimi ruszyła potężna, dobrze uzbrojona armia egipska... Żydom udało się przejść przez Morze Czerwone... tak, tak... znamy, pamiętamy...
Od tamtej pory Pascha upamiętnia ocalenie pierworodnych Izraela od śmierci w Egipcie. Jest początkiem narodowej historii Żydów i jednym z najradośniejszych świąt. Wielkim świętem wolności i ... wiosny.
Pesach rozpoczynał cykl świąt pielgrzymich, zwanych szalosz regalim: Pesach, Szawuot, Sukot. We wszystkie te święta pielgrzymowano do Jerozolimy, by w ofierze złożyć płody ziemi.

Początkowo obrzędy pesachowe ograniczały się do ofiary baranka i trwały jeden dzień. Pozostałe dni nazywały się chag ha-macot, "święto macy". Maca miała przypominać Żydom o tym, że przed ucieczką nie mieli czasu na wypieczenie chleba. Jednak sposób obchodzenia święta znacznie zmieniał się na przestrzeni wieków. Najważniejsze zmiany nastąpiły po zburzeniu Świątyni, gdyż od tamtej pory zabrakło miejsca składania głównych ofiar. Współczesne obchodzenie Paschy kojarzy się przede wszystkim ze spożywaniem przaśnego (niekwaszonego) chleba (maca).

"Pamiętaj dzień opuszczenia Egiptu każdego dnia Twojego życia".

"Nie będziesz w nie jadł chleba kwaszonego:
siedem dni będziesz jadł bez kwasu, chleb utrapienia;
boś w strachu wyszedł z Egiptu,
abyś pamiętał na dzień wyjścia twego z Egiptu,
po wszystkie dni żywota twego"
(5 Mojż. 16:3)

14 Nisan - od świtu do zmierzchu - jest szczególnym dniem dla wszystkich wierzących Żydów. To Erew Pesach - post pierworodnych synów dla upamiętnienia cudu, jaki miał miejsce podczas dziesiątej plagi w Egipcie.
Jest przyjęte, by za pierworodnych synów poniżej 13 lat pościł ojciec. Post nie obowiązuje pierworodnych córek.

O przygotowaniach do święta, wieczerzy sederowej, czterech kielichach, pytaniach dzieci.... w opowieści następnej....

2 komentarzy

... Zapiski na skrawku dysku... Święta, święta...

26-03-2010 16:07

Z wielkotygodniowych obrzędów ludowych warto wspomnieć chociażby o urządzaniu pogrzebu żuru i śledzia. Symboliczne zakopanie lub powieszenie na drzewie pokarmów miało pokazać ich słabość (w relacji do mięsa, którego nie spożywano w Wielkim Poście) i podkreślić ich odejście po sześciotygodniowym panowaniu na stołach. Każda gospodyni mieszała wszystkie spożywane podczas postu potrawy z popiołem. Razem z rodzinami zakopywały je w rożnych miejscach. "Topienie żuru" miało symbolizować koniec smutków i powrót do radości.

W Wielki Czwartek we wszystkich kościołach milkły dzwony. Rozlegał się dźwięk kołatek. Młodzież i dzieciarnia biegała z grzechotkami w rękach hałasując i psocąc do woli, bo któż młodym zabroni radości w ten przedświąteczny czas...

W Kościele rozpoczyna się Triduum Paschalne.

Święte Triduum Paschalne jest jednym najważniejszych wydarzeń w roku, którego istotą jest celebracja Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa. Rozpoczyna się wieczorną mszą w Wielki Czwartek, a kończy się drugimi nieszporami po południu Niedzieli Wielkanocnej.

Wielki Czwartek - W tym dniu odbywa się rano tylko jedna msza: msza Krzyżma Świętego. Wielki Czwartek ma charakter inauguracji Triduum Paschalnego.

Wielki Piątek - W dzień ten nie odprawia się mszy, gdyż tego dnia to właśnie sam Chrystus ofiarował się za grzechy świata. Jest to dzień powagi, skupienia i postu, w którym szczególnie czci się drzewo krzyża. Po raz ostatni odprawiana jest droga krzyżowa. Centrum tego dnia jest liturgia na cześć Męki Pańskiej. Wieczorem pod przewodnictwem papieża odbywa się Droga krzyżowa w rzymskim Koloseum. Liturgię wielkopiątkową sprawuje się w czerwonym ornacie.

Wielka Sobota - W tym dniu Kościół milczy. Jest to czas wielkiej ciszy, skupienia i czuwania przy Grobie Pańskim. Istnieje zwyczaj odwiedzania symbolicznych Grobów Pańskich w kościołach, a także grobów bliskich osób na cmentarzach. Formalnie Wielka Sobota nie ma swojego nabożeństwa, a Liturgia Wigilii Paschalnej należy już do Niedzieli Zmartwychwstania.

Najważniejszym momentem obchodów wielkanocnych jest msza święta rezurekcyjna odprawiana w Wielką Niedzielę ku chwale Zmartwychwstania Pańskiego. (Rezurekcja - <z łac. resurrectio - zmartwychwstanie> w Kościele katolickim pierwsza msza Uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego, połączona z procesją i radosnymi śpiewami przy wtórze, równie radośnie, bijących dzwonów. Odprawiana wieczorem po zachodzie słońca, w Wielką Sobotę jako Liturgia Wigilii Paschalnej lub w Niedzielę Zmartwychwstania rano.)
Niedziela Wielkanocna (nazywana też Wielką Niedzielą, Niedzielą Zmartwychwstania Pańskiego, I Niedzielą Wielkanocną) to pierwszy dzień świąt wielkanocnych. Jest to również ostatni dzień Triduum Paschalnego, liczonego według kalendarza żydowskiego od wieczora Wielkiego Czwartku do wieczornych nieszporów w Niedzielę.

Poniedziałek Wielkanocny, zwany też Lanym Poniedziałkiem, Śmigusem dyngusem, Oblewanką, Polewanką, to drugi dzień świąt Wielkiej Nocy.
Polewanie wodą nawiązuje do dawnych praktyk pogańskich, łączących się z symbolicznym budzeniem się przyrody do życia i co rok odnawialnej zdolności ziemi do rodzenia. O tym później... na razie jajko, bo... ab ovo (łac. od jajka - od samego początku) - wszystko się zaczyna...

Podstawowym i chyba najważniejszym symbolem Wielkanocy jest jajko. Symbol początku i źródła życia oraz jego odradzania się ma swój związek z mitem o kosmicznym jaju. Mit ten jest dość uniwersalnym przesłaniem o początkach świata - jaju, z którego powstał świat. Do tradycji chrześcijańskiej wszedł więc i symbol jaja jako Chrystusa zmartwychwstałego, który, jak mówi XIX-wieczny zapis, "wstał z grobu jak z jaja kurczę". Wykluwający się pisklak symbolizuje zwycięstwo życia, jest więc znakiem Chrystusa, który zmartwychwstał.
Jajko jest nadzieją i próbą cierpliwości, której należy się poddać, aby zobaczyć ukryte wewnątrz pisklę.

Pisanka jest to najczęściej kurze jajko, które zdobione jest rożnymi technikami. Jajko może być też gęsie lub kacze a nawet strusie. Zwyczaj ten narodził się w Persji, a w Polsce najstarsza pisanka pochodzi z końca X wieku. Wzór rysowano na nich roztopionym woskiem, a następnie wkładano je do barwnika np. łupin cebuli, które nadawały skorupce brunatny kolor. Takiej pisanki nie może zabraknąć na wielkanocnym stole. Ma ona symbolizować rodzącą się do życia przyrodę, a jednocześnie nadzieję jaką czerpią chrześcijanie z wiary w zmartwychwstanie Chrystusa. W zależności od techniki wykonania, świąteczne jaja mają rożne nazwy:

Kraszanki - powstają przez gotowanie jajka w wywarze barwnym, który uzyskiwany jest naturalnych składników. Barwę brązową uzyskuje się z łupin cebuli, zieloną z łodyg wiosennego żyta a różową z buraka.

Oklejanki - przyozdabiane są płatkami bzu, skrawkami kolorowego, błyszczącego papieru lub tkaniny.

Nalepianki - powstają przez ozdabianie skorupki jajka wycinankami z papieru.

Drapanki - takie robiła przed laty moja przyjaciółka. Na kraszance "wydrapywała" ostrym dłutkiem piękne wzory.

"Wycinarki" (?) - strusie wydmuszki "rzeźbione" wiertarką. Wyglądają jak rzeźby lub odlewy gipsowe. Bardzo pięknie zdobią/rzeźbią "wycinarki" koleżanki z forum robótkowego.
Na tamtych forach znajdziecie również kraszanki w "futerałach" szydełkowych, szydełkowe jajka bez jajka za to z kurczaczkiem w środku, jajka oplatane wstążką i mnóstwo innych cudeniek...

I pewnie jest jeszcze mnóstwo innych sposobów zdobienia...

Łamanie się jajkiem podczas uroczystego śniadania ma na celu pojednanie skłóconych ludzi i jest wyrazem przyjaźni. Natomiast położenie pisanki przy grobie zmarłego było znakiem i nadzieją na powrót do życia oraz przezwyciężenia śmierci.

Zajączek należy do najstarszych elementów Świąt Wielkanocnych. Jeden ze świeckich symboli Wielkanocy, który przynosi grzecznym dzieciom prezenty. Wygląda jak normalny zając, który chodzi z koszyczkiem. Według prastarych zapisów ma również symbolizować płodność.

Święcenie potraw odbywało się kiedyś na dworach szlacheckich, ponieważ musiało być poświęcone wszystko, co się miało znaleźć na stole. Później zostało przeniesione do kościoła. Zgodnie z zwyczajem koszyczek powinien być wiklinowy, a w środku wyłożony białą serwetką. W takim koszyku powinno się znajdować: baranek, jaja - pisanki, chleb, wędliny, chrzan, babka. Koszyk winien być przystrojony bukszpanem, baziami lub wiosennymi kwiatami i przykryty białą serwetką.
Leniwy ostatek oszczędza czas i wysiłek. Koszyczki dzierga szydełkiem, więc serwetka nie jest potrzebna. Dwa w jednym.

Śmigus-dyngus, święto lejka to zwyczaj pierwotnie słowiański. Można wtedy do woli oblewać się wodą. Śmigus polegał na smaganiu, uderzaniu gałązkami wierzbowymi. Jak każe ludowa tradycja, dziewczęta padały "ofiarą" smagania, ale także dopadały chłopców mając gałązki w rękach. I smaganie gałązkami, i polewanie wodą (czyli Śmigus i Dyngus) połączyły się tworząc powszechny zwyczaj oblewania wodą w Poniedziałek Wielkanocny.
Inna wersja głosi, że sam śmigus polegał na symbolicznym biciu witkami wierzby po nogach i wzajemnym oblewaniu się wodą. Miało to symbolizować oczyszczenie się z brudu i chorób, a w późniejszym czasie także i z grzechu. Dyngus natomiast dawał możliwość wykupienia się pisankami od podwójnego lania.
Ciekawe jest to, że święta te do XV wieku były odrębne. Z czasem zostały połączone i traktowane jako jedno. Przestano rozróżniać ich znaczenie. Liczyła się tylko dobra zabawa. Przesąd głosi, że jak któraś panna się obrazi to nie znajdzie męża. Aby uchronić się przed zmoczeniem wodą, każda starała się, żeby jej kraszanka była jak najładniejsza. Chłopak, wręczając tego dnia pannie piosenkę, dawał jej do zrozumienia, że mu się bardzo podoba.
W wielu regionach zwyczaj ten uległ pewnym modyfikacjom. Do dziś śmigus-dyngus, w swej pierwotnej formie jest spotykamy na południu Polski, natomiast polscy emigranci zwyczaje wielkanocne rozprzestrzenili w miejscach swojego osiedlania.

Także pierwsza wiosenna burza ma w sobie mitologiczny charakter. Oznaczała walkę ciemności i światła. Odwieczna mityczna walka bóstwa piorunowego z antagonistycznym bóstwem śmierci (czyli u Słowian walka gromowładnego Peruna z Welesem) zapewniała temu pierwszemu panowanie nad światem, oczywiście na określony czas. Pierwsza wiosenna burza kończyła dominację Welesa.

Nikt nie był w stanie wytępić i chyba nigdy nie wytępi słowiańskich obyczajów: topienia Marzanny, oblewania się wodą, malowania i dzielenia się jajkiem wielkanocnym. Oczywiście, niektórzy katolicy, chętnie uczestniczący w tych bardzo atrakcyjnych obrzędach i praktykach, nie zdają sobie sprawy z ich słowiańsko-pogańskiego znaczenia i pochodzenia.
I nie miejmy do nich pretensji, bo Kościół tłumaczy tak - kiedyś znalazłam w necie:

Ponieważ nie wszystko da się wyrazić za pomocą słów, Kościół od dawna używa materialnych symboli, służących do przekazania wiary. Wielkanoc to wyjątkowy czas, w którym roi się od symboli. W koszyczku świątecznym, a później na bogato przystrojonym stole powinny znaleźć się tradycyjne pokarmy i potrawy, mające szczególne znaczenie tego uroczystego dnia. Nie przypadkowo trafiają one na wielkanocny stół, każdy z nich bowiem jest ważnym symbolem wiary chrześcijańskiej.

Niezbędnikiem świątecznego śniadania jest jajko. Jak z jajka wykluwa się nowe życie, tak i my przez chrzest i sakrament pojednania duchowo rodzimy się na nowo jako dzieci Boże. Wykluwające się kurczątko jest metaforą człowieka wyrywającego się z ciasnych skorupek grzechu. Jajko jawi się więc jako symbol życia i źródło wszelkiego początku a więc i zmartwychwstania. Zdobienie jaj na Wielkanoc związany był natomiast z symbolem ciągłości świata.

Kolejnym namacalnym symbolem, który obowiązkowo musi być obecny na świątecznym stole jest baranek. Łagodność i niewinność, to pierwsze słowa, które kojarzą się, kiedy myślimy o baranku. Paschalny baranek został złożony w ofierze. Jednak wbrew temu, co narzuca się naszym oczom, nie był on ofiarą losu. Stał się ofiarą miłości.

Woda, którą święcimy pokarmy w Wielką Sobotę jest symbolem łaski Chrystusa, o której mówi się, że jest jak studnia bez dna. Pojawiający się nierzadko w koszyczku kurczaczek jest ściśle związany z symbolem jajka, a jego żółta barwa odwołuje się do motywów solarnych, symbolizuje wieczność, odrodzenie i słońce.

I to by było na tyle. Moje pisanie mogłam zamknąć w trzech zdaniach: Wielkanoc to symbol zwycięstwa życia nad śmiercią. To okres, kiedy wszystko, co wydaje się nam normalnie nabiera magicznego charakteru. Dlatego niech tradycji stanie się zadość.

Następny wpis poświęcę (może)

świętu Pesach... radosnemu świętu starszych braci w wierze... związanym przecież z chrześcijańską Wielkanocą.

1 komentarz

Strona 1 z 2: