[Mar-Basia]

"Całe moje życie streściło się w tej wielkiej alternatywie: wszystko albo nic. Wybrałem wszystko". (Stanisław Przybyszewski)


90 lat temu, 23 listopada 1927 zmarł w Jarontach pod Inowrocławiem, Stanisław Przybyszewski – młodopolski powieściopisarz, dramaturg, eseista, ale przede wszystkim jeden z największych propagatorów estetyki modernistycznej, która odzwierciedlała się z haśle głoszonym przez niego: "sztuka dla sztuki".Pisarz, który równie mocno interesował czytelników własną twórczością, jak i stylem życia, który wciąż wzbudza kontrowersje i emocje, zarówno u czytelników jak i badaczy.



Stanisław Przybyszewski, zwany też "smutnym szatanem", za czasów Młodej Polski był prawdziwą gwiazdą. Kochała go niemiecka bohema, na rękach jak proroka nosiła krakowska cyganeria. Jego manifest pt."Confiteor" z 1899 r. miał zapoczątkować epokę Młodej Polski, o czym uczą w szkołach na lekcjach języka polskiego. Inteligentny, błyskotliwy stanowił pożądane towarzystwo na salonach. Poza tym lubił wypić, był kobieciarzem i płodził dzieci, których losem zbytnio się nie przejmował, co razem sprawia, że jego biografia jest dziś chętniej czytana niż same dzieła.


(Stanislaw Przybyszewski wg Wyspianskiego)

Przybyszewski prowadził bogate życie uczuciowe. Nie przejmował się małżeństwem ani skandalami. Był kochliwy i podatny na zdrady. Głosił odrzucenie konwencjonalnej moralności i potrzebę artystycznego oraz erotycznego wyzwolenia

W historii polskiej literatury nie da sie nie docenić znaczenia dzieł Przybyszewskiego oraz jego wpływu na rozwój prądów artystycznych Młodej Polski.
Każda z jego książek wywoływała gorącą reakcję społeczną - głównie z powodu naruszenia tabu obyczajowego i (zamierzonej) prowokacji moralnej. Powieści i eseje tłumaczone były na wiele języków (m.in. angielski, włoski, rosyjski, czeski, bułgarski, serbsko-chorwacki, jidisz) i wywarły duży wpływ na literaturę tego okresu - szczególnie skandynawską i środkowoeuropejską. Był indywidualistą, który był zbuntowany przeciwko życiu społecznemu jako takiemu.
Na przełomie wieków przeszedł przez wszystkie kierunki ideowe, które wówczas miały miejsce w Europie. Całkowicie popierał hasło "sztuka dla sztuki", interesował się wiedzą tajemną, inspiracji szukał w gotyku, był prekursorem polskiego ekspresjonizmu.
Jednoczesnie jako człowiek zapisał się w historii jako diabelskie monstrum. Osiagając swoje egoistyczne cele truł kochających go ludzi. Zniszczył życie licznym kobietom, z którymi był związany I które go kochaly, a także swoim dzieciom. Zwano go „smutnym szatanem”, „mężczyzną fatalnym” , „inspiratorem zła”.

Urodzony w 1868 roku Przybyszewski pochodził z inteligenckiej rodziny - jego ojciec był nauczycielem. Ukończył niemieckie gimnazjum w Toruniu. Od 1889 studiował w Berlinie architekturę i medycynę. W 1892 redagował wychodzący w Berlinie polski tygodnik socjalistyczny "Gazeta Robotnicza".
Gdy w 1889 r. Stanisław Przybyszewski przyjechał na studia do Berlina, miasto było artystycznym centrum tej części kontynentu, przyciągającym barwne międzynarodowe towarzystwo. Spotykali sie w malych miniaturowych lokalach, winiarenkach, jedna z nich byla „Pod Czarnym Prosiakiem”, gdzie spotykali się berlińscy dekadenci, skupieni wokół szwedzkiego dramaturga Augusta Strindberga. Tu Stanisław Przybyszewski poznał Dagny.
Pojawiła się w marcu 1893 r. jako kochanka malarza Edwarda Muncha, z którym przybyła do Niemiec z rodzinnej Norwegii. Jej uroda intrygowała, a poglądy, talenty i zainteresowania budziły fascynację. Munch szybko poszedł w odstawkę na rzecz słynnego szwedzkiego dramatopisarza Strindberga, ale gdy pojawił się Przybyszewski, Dagny bez wahania rzuciła 44-letniego Szweda i związała się z 25-letnim Polakiem.




W chwili nawiązania romansu z Dagny, pisarz związany był z Martą Foerder, - córka żydowskiego kupca, ktora poznali się w 1888r w Berlinie. I z którą doczekał się trójki dzieci.
Syna - Bolesia, i córki - Mieczysławy. Marta kochała Stacha, jednak ich relacje uległy pogorszeniu, gdy poznał Dagny. W lutym 1895 urodziło się ich trzecie dziecko - Janina (mimo tego, iż dwa lata wcześniej ożenił się z Dagny). Zakochana kochanka, zwodzona wiecznie przez poetę, żyjąc w nędzy, 9 czerwca 1896 popełniła samobójstwo, osieracając trójkę swych nieślubnych dzieci.
Przybyszewski, nie interesował się losem osieroconych dzieci. Najstarszym, chłopcem, zaopiekowali się rodzice poety, a jego siostrzyczki trafiły do przytułku.

Dagny była zakochana w Przybyszewskim i ślubem 18 sierpnia 1893 roku przypieczętowała swój tragiczny los.




Małżeństwo nie było jednak szczęśliwe. Towarzyszyła mu podążająca za obojgiem aura skandalu i niechęci. Przybyszewski mimo początkowego zapału miłosnego nie potrafił dochować kobiecie wierności. Problemy nasiliły się po przeprowadzce z Berlina do Krakowa. Wtedy też, zarówno Dagny jak i Stanisław stali się obiektem szerokiego zainteresowania bohemy artystycznej. W swym mieszkaniu przy ulicy Krupniczej, nowy redaktor Życia urządzał liczne przyjęcia, którym towarzyszyły, nie tylko jego muzyczne wystąpienia, alkoholowe libacje, dysputy literackie, ale też skandaliczne zachowania, przełamujące konwencje.




W tym samym czasie związek między Przybyszewskimi rozluźnił się. Mężczyzna wplatał się w romans z Jadwigą, żoną Kasprowicza oraz malarką Anielą Pająkówną. Sytuacja życiowa Dagny i Stacha wciąż była daleka od stabilizacji, gdy w październiku 1897 r. pojawiło się ich drugie dziecko, córka Ivi. Rodzina Dagny, ktora przesyłała pensję, z niepokojem obserwowała artystyczną szamotaninę corki. Odetchnęli, gdy w 1898 r. poecie zaproponowano objęcie redakcji krakowskiego „Życia”.
Na Przybyszewskiego czekało w Krakowie całe grono wyznawców, do których od lat z zagranicy docierały słuchy o „genialnym Polaku” i jego płomiennowłosej muzie Dagnie.
Przybyszewski podczas pobytu w Krakowie wywołał wiele kontrowersji. Pisarz w bardzo skandalicznych okolicznościach rozstał się z żoną Dagny. – Połączyło go uczucie z żoną Jana Kasprowicza, Jadwiga. Skończyło się to wszystko tragicznie.
Dagna nie miała z Przybyszewskim łatwego życia. Jego beztroska w sprawach finansowych, pijaństwo, zdrady, sprawiały, że Dagny słabła. Jednak zawsze znajdowała w sobie siłę, by pogodzić się z mężem. Urodziła mu dwójkę dzieci: Zenona - 28 września 1895 oraz Iwi - 5 listopada 1897. Była muzą Przybyszewskiego i obiektem westchnień większości mężczyzn obracających się w ich towarzystwie.


(Dagna z synkiem Zenonkiem)

Dagny odsunęła się od męża, jednak wciąż miała nadzieję na unormowanie ich relacji. Do tego jednak nie doszło, gdyż w czasie swej podróży do Tbilisi w towarzystwie synka Zenona i zakochanego w niej, młodego mężczyzny Władysława Emeryka, 21-letniego Władysława Emeryka, bogatego syna właściciela kopalni miedzi i manganu na Kaukazie.

5 czerwca 1901 została przez niego zastrzelona.



Przybyszewski nie przyjechał na pogrzeb żony, który odbył się dokładnie w dniu jej 34 urodzin. Oficjalnie epatował wielkim cierpieniem, ubolewając nad tragicznym losem żony. W opublikowanym w prasie tekście adresowanym do Zenonka i Iwy ojciec rysował pełen miłości portret matki, nazywając ją „egzotycznym kwiatem, który był zbyt dobry dla tego świata”. Jednocześnie w listach słanych do Jadwigi Kasprowicz narzekał na koszty związane z pochówkiem i „sprawą tyfliską”.

W latach 1901-1905 Przybyszewski mieszkał w Warszawie, oddając się działalności literackiej.

Od 1906 do 1918 przebywał w Monachium. W latach 1917-1918 był współpracownikiem ekspresjonistycznego pisma "Zdrój", wychodzącego w Poznaniu.

Po wybuchu rewolucji przeniósł się z Jadwigą do Torunia. Tam poddał się kuracji odwykowej. Z problemem alkoholowym mierzył się do końca życia. Po wojnie próbował osiąść w wielu miejscach w Polsce i za granicą – wszędzie bez skutku.
Pracował na stanowiskach państwowych w Poznaniu i Gdańsku. W tym czasie rozwinął aktywną działalność społeczną; był m.in. inspiratorem i organizatorem budowy gimnazjum polskiego i Domu Polskiego w Gdańsku. W 1924 został zaangażowany do Kancelarii Cywilnej Prezydenta Rzeczpospolitej. Otrzymał Krzyż Oficerski i Komandorię Orderu Polonia Restituta. Do końca życia aktywny jako literat, był autorem ogromnej ilości publikacji i cieszących się dużym powodzeniem prelekcji publicznych.

Pod koniec życia powrócił na rodzinne Kujawy i osiadł w pobliżu miejsca narodzin, w okolicach Inowrocławia. Zmarł 23 listopada 1927.

Pochowany został w miejscowości Góra na Kujawach. Trumna, umieszczona na czterokonnym wozie, ozdobiona była insygniami państwowymi. Kondukt ciągnął się na kilometr, znajdowali się w nim dostojnicy państwowi i kościelni, rektorzy szkół wyższych, pisarze i dziennikarze. Nad grobem oddano salwę honorową. Następne cztery lata trwała społeczna zbiórka pieniędzy na okazały grobowiec, który zachował się do dzisiaj.
Na jego grobie wyryto inskrypcję „Meteor Młodej Polski”.

Przybyszewski odegrał ważną rolę w polskim życiu kulturalnym, zarówno jako artysta, myśliciel, jak i wielki prowokator łamiący tabu obyczajowe. Tworząc także w języku niemieckim, był jednym z najbardziej znanych w Europie polskich pisarzy. Dzisiaj interesuje głównie historyków literatury i kultury, a także wielbicieli epoki Młodej Polski. Teatry rzadko sięgają po jego dramaty.

Ten "genialny Polak", jak określał go Strinberg, jeszcze za życia okrzyknięty został legendą. Nie tylko z powodu swojej twórczości - uważano go za prekursora współczesnego satanizmu intelektualnego i często określano pojęciem kapłana "synagogi szatana".


Zrodla:
https://www.polskieradio.pl/39/156/A...ii-krakowskiej
http://zientek.blog.pl/2014/02/03/me...-go-kobietach/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis..._Przybyszewski
http://culture.pl/pl/tworca/stanislaw-przybyszewski
http://stachu-przybyszewski.pl/3-Kobiety.html
http://ciekawostki-abc-rodziny.pl/ne...og,nId,2361529





STANISŁAW PRZYBYSZEWSKI - LIST DO DAGNY 1893 R
https://youtu.be/Bl-j79xJEWc

STANISŁAW PRZYBYSZEWSKI - MOI WSPÓŁCZEŚNI - O MATCE
https://youtu.be/iw30LHt2D2Y

Muza, Rosja 2007
https://youtu.be/ANZoPy7e0tk

Początek XX wieku. Do gorącego Tyflisu przyjeżdża zagadkowa para - Sofia Przybyszewska, towarzyszka życia Edwarda Muncha, Augusta Strindberga i była żona Stanisława Przybyszewskiego, oraz jej towarzysz, Eszenbach. Dzieli ich wszystko: ona - „królowa berlińskiej cyganerii", piękna, spontaniczna, bywalczyni artystycznych salonów adorowana przez tłumy wielbicieli. On jest jej przeciwieństwem: zimny, podejrzliwy i szaleńczo zazdrosny. Zderzenie dwóch tak odmiennych światów zakończy się tragedią...

**

Watek ten jest zbiorem przeróżnych artykułów, fotografii znalezionych w Internecie i prasie oraz ksiazkach historycznych. Wpisy zawierają źródła i odnośniki.